Rome iv là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

Giới thiệu về Rome IV

Rome IV là phiên bản mới nhất trong chuỗi tiêu chuẩn Rome được thiết kế để chẩn đoán và phân loại các rối loạn chức năng tiêu hóa (functional gastrointestinal disorders – FGIDs), được Rome Foundation chính thức công bố vào năm 2016. Đây là kết quả của quá trình nghiên cứu, tổng hợp dữ liệu và đồng thuận quốc tế từ hơn 120 chuyên gia tiêu hóa đến từ 23 quốc gia. Rome IV kế thừa và cải tiến so với Rome III (2006) bằng việc cập nhật khái niệm lâm sàng, mở rộng nhóm đối tượng và tinh chỉnh tiêu chuẩn chẩn đoán nhằm tăng độ chính xác và khả năng áp dụng trong thực hành y học hiện đại.

Rome IV xác định FGIDs là những rối loạn mạn tính của hệ tiêu hóa không do nguyên nhân cấu trúc hoặc sinh hóa có thể phát hiện được bằng các xét nghiệm cận lâm sàng thông thường. Việc chẩn đoán chủ yếu dựa vào các tiêu chí lâm sàng, có tính đến các yếu tố tâm lý, xã hội và sinh học của người bệnh. Rome IV không chỉ là công cụ chẩn đoán mà còn là nền tảng nghiên cứu dịch tễ học, can thiệp điều trị, và giáo dục lâm sàng trên toàn thế giới.

Xem thêm: Rome Foundation – Rome IV Diagnostic Criteria

Lịch sử và sự phát triển của tiêu chuẩn Rome

Bộ tiêu chuẩn Rome ra đời vào năm 1988 nhằm hệ thống hóa các tiêu chí chẩn đoán cho các rối loạn tiêu hóa không có tổn thương thực thể rõ ràng. Trải qua hơn ba thập kỷ phát triển, Rome đã có 4 phiên bản chính thức: Rome I (1990), Rome II (1999), Rome III (2006), và Rome IV (2016). Mỗi phiên bản đều được xây dựng trên cơ sở dữ liệu lâm sàng, nghiên cứu cơ chế bệnh sinh và phản ánh sự thay đổi trong cách tiếp cận y học hiện đại đối với các bệnh lý tiêu hóa mạn tính.

Rome IV đánh dấu bước tiến lớn trong việc kết hợp các yếu tố thần kinh ruột, nhận thức cảm giác, trục não–ruột và yếu tố tâm lý vào hệ thống phân loại và chẩn đoán. Ngoài ra, Rome IV cũng đề cập đến các mô hình can thiệp đa ngành, hướng đến tiếp cận toàn diện hơn cho người bệnh. So với các phiên bản trước, Rome IV có độ chuẩn hóa cao hơn, đặc biệt trong việc đánh giá bệnh nhân ở các nhóm tuổi khác nhau.

Phân loại rối loạn theo Rome IV

Rome IV chia các rối loạn chức năng tiêu hóa thành 5 nhóm chính dựa trên giải phẫu học và chức năng sinh lý của hệ tiêu hóa. Sự phân loại này nhằm giúp lâm sàng dễ dàng tiếp cận theo vùng tổn thương chức năng, từ đó lựa chọn tiêu chuẩn chẩn đoán phù hợp cho từng bệnh cảnh cụ thể. Đây là cấu trúc nền tảng để thiết lập thuật toán chẩn đoán và quản lý bệnh nhân có triệu chứng tiêu hóa mạn tính không do nguyên nhân thực thể.

Các nhóm chính trong hệ thống Rome IV bao gồm:

• Rối loạn thực quản (Esophageal Disorders)
• Rối loạn dạ dày – tá tràng (Gastroduodenal Disorders)
• Rối loạn ruột (Bowel Disorders)
• Rối loạn cơ vòng Oddi và đường mật (Sphincter of Oddi and Gallbladder Disorders)
• Rối loạn vùng hậu môn – trực tràng (Anorectal Disorders)

Các nhóm này được chia thành nhiều bệnh cảnh cụ thể như hội chứng ruột kích thích (IBS), khó tiêu chức năng, táo bón chức năng, tiêu chảy chức năng, rối loạn nuốt chức năng, và đau bụng chức năng mạn tính.

Xem thêm: UpToDate – Functional GI Disorders in Adults

Chẩn đoán theo tiêu chuẩn Rome IV

Rome IV xây dựng hệ thống tiêu chí chẩn đoán cụ thể cho từng loại rối loạn chức năng tiêu hóa, dựa trên thời gian xuất hiện và tính chất của triệu chứng. Thời gian triệu chứng cần kéo dài tối thiểu 6 tháng và có mặt liên tục hoặc lặp lại trong ít nhất 3 tháng gần đây (tùy bệnh lý). Chẩn đoán chủ yếu dựa trên khai thác triệu chứng lâm sàng, sau khi đã loại trừ các nguyên nhân thực thể bằng nội soi, xét nghiệm hoặc chẩn đoán hình ảnh.

Ví dụ, với hội chứng ruột kích thích (IBS), các tiêu chí Rome IV yêu cầu bệnh nhân có đau bụng tái diễn ít nhất 1 ngày/tuần trong 3 tháng gần đây, kết hợp ít nhất 2 trong 3 đặc điểm: liên quan đến việc đi tiêu, thay đổi tần suất đi tiêu, hoặc thay đổi hình dạng phân (được đo bằng thang Bristol Stool Form Scale). Các dạng IBS được phân nhóm thành: IBS-C (táo bón), IBS-D (tiêu chảy), IBS-M (hỗn hợp), và IBS-U (không xác định).

Việc áp dụng Rome IV đòi hỏi bác sĩ cần phân biệt rõ với các dấu hiệu cảnh báo (red flags) như sụt cân, thiếu máu, tiểu ra máu hoặc chảy máu tiêu hóa, để quyết định khi nào cần nội soi hoặc xét nghiệm chuyên sâu hơn.

Hội chứng ruột kích thích (IBS) và vai trò của Rome IV

Hội chứng ruột kích thích (Irritable Bowel Syndrome – IBS) là một trong những rối loạn chức năng đường tiêu hóa phổ biến nhất trong hệ thống Rome IV. Đây cũng là một trong những bệnh lý tiêu hóa mạn tính thường gặp nhất trong thực hành lâm sàng, ảnh hưởng tới khoảng 10–15% dân số toàn cầu. IBS được đặc trưng bởi triệu chứng đau bụng tái diễn liên quan đến thay đổi trong thói quen đi tiêu, mà không có tổn thương thực thể hay viêm rõ ràng trên xét nghiệm cận lâm sàng.

Theo tiêu chuẩn Rome IV, IBS được chẩn đoán khi bệnh nhân có triệu chứng đau bụng tái diễn ít nhất 1 ngày mỗi tuần trong 3 tháng gần nhất, kèm theo ít nhất 2 trong các đặc điểm sau: (1) liên quan đến đi tiêu, (2) đi kèm với thay đổi tần suất đi tiêu, (3) đi kèm với thay đổi hình dạng phân. Các tiêu chí này phản ánh mối liên hệ giữa hệ thần kinh ruột và biểu hiện chức năng. Phân nhóm IBS dựa trên loại hình phân theo thang điểm Bristol bao gồm:

• IBS-C (chủ yếu táo bón)
• IBS-D (chủ yếu tiêu chảy)
• IBS-M (dạng hỗn hợp)
• IBS-U (không phân loại được)

Bảng phân nhóm IBS theo tỷ lệ loại hình phân:

Xem thêm: AGA – IBS Management

Điểm mới trong Rome IV so với Rome III

Rome IV có nhiều điểm cải tiến quan trọng so với Rome III nhằm tăng tính rõ ràng và khả năng ứng dụng trong lâm sàng. Một trong những thay đổi quan trọng nhất là điều chỉnh tiêu chí thời gian từ "triệu chứng xuất hiện ≥6 tháng và có mặt trong 3 tháng gần đây" (Rome III) thành "xuất hiện ≥6 tháng, có ≥1 ngày mỗi tuần trong 3 tháng gần nhất" (Rome IV). Điều này nhằm làm rõ tính chất mạn tính của các rối loạn chức năng tiêu hóa.

Rome IV loại bỏ khái niệm "rối loạn trục não–ruột" khỏi định nghĩa chính thức và thay vào đó nhấn mạnh đến mô hình sinh học–tâm lý–xã hội (biopsychosocial model). Ngoài ra, bảng phân loại mới cũng được bổ sung để dễ áp dụng cho các đối tượng đặc biệt như trẻ em, người cao tuổi, và bệnh nhân có rối loạn tâm thần đi kèm. Rome IV cũng sử dụng ngôn ngữ ít mang tính quy kết, thân thiện hơn với bệnh nhân, góp phần cải thiện giao tiếp và tuân thủ điều trị.

• Giảm độ dài định kỳ triệu chứng
• Thay đổi cách mô tả triệu chứng IBS
• Thêm hướng dẫn cụ thể cho trẻ em và người già
• Tăng độ chính xác trong phân loại FGIDs

So sánh chi tiết: AJG – Rome IV Functional GI Disorders

Đánh giá lâm sàng và vai trò chẩn đoán loại trừ

Rome IV nhấn mạnh rằng các tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn chức năng tiêu hóa không thay thế quá trình đánh giá lâm sàng toàn diện, mà là một công cụ hỗ trợ để xác định hướng chẩn đoán. Bác sĩ phải thực hiện khai thác bệnh sử chi tiết, thăm khám thể chất và xét nghiệm cận lâm sàng để loại trừ các bệnh lý thực thể như bệnh viêm ruột (IBD), bệnh celiac, nhiễm khuẩn, loét dạ dày hoặc ung thư tiêu hóa.

Việc sử dụng tiêu chuẩn Rome IV cần thận trọng khi bệnh nhân có các "dấu hiệu cảnh báo" (red flags) như:

• Sụt cân không rõ nguyên nhân
• Chảy máu tiêu hóa
• Tiền sử ung thư đường tiêu hóa
• Thiếu máu thiếu sắt
• Khởi phát triệu chứng sau 50 tuổi

Rome IV giúp loại bỏ việc làm quá mức xét nghiệm ở bệnh nhân không có dấu hiệu nguy hiểm, đồng thời tăng tính định hướng khi chẩn đoán trong các tình huống không rõ ràng.

Tác động lâm sàng và quản lý người bệnh

Việc sử dụng Rome IV trong thực hành lâm sàng góp phần chuẩn hóa quy trình đánh giá, giảm nguy cơ chẩn đoán sai hoặc điều trị không cần thiết. Một trong những lợi ích lớn là Rome IV giúp phân tầng nguy cơ và cá thể hóa điều trị dựa trên kiểu biểu hiện triệu chứng, yếu tố tâm lý xã hội và phản ứng điều trị trước đó.

Quản lý các rối loạn chức năng tiêu hóa theo Rome IV bao gồm:

• Tư vấn tâm lý – giáo dục bệnh nhân về tính chất lành tính của bệnh
• Can thiệp chế độ ăn: ví dụ chế độ ăn ít FODMAP với bệnh nhân IBS
• Điều trị thuốc: antispasmodics, thuốc điều chỉnh vận động ruột, thuốc ức chế serotonin (5-HT3, 5-HT4)
• Liệu pháp hành vi: như CBT, quản lý stress, mindfulness

Xem thêm hướng dẫn lâm sàng tại: Gastroenterology – Rome IV Global Survey

Hạn chế và tranh luận học thuật

Mặc dù Rome IV là hệ thống phân loại tiên tiến, vẫn có nhiều ý kiến trái chiều trong cộng đồng khoa học. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng các tiêu chuẩn này có thể quá phức tạp để áp dụng trong hệ thống chăm sóc ban đầu, đặc biệt ở các quốc gia đang phát triển, nơi nguồn lực chẩn đoán và đào tạo bác sĩ còn hạn chế.

Rome IV được xây dựng chủ yếu từ dữ liệu nghiên cứu ở các nước phát triển, do đó có thể chưa phản ánh đầy đủ sự khác biệt dịch tễ học và văn hóa trong biểu hiện triệu chứng của bệnh nhân ở các khu vực khác nhau. Ngoài ra, việc Rome IV không tích hợp chẩn đoán hình ảnh hay xét nghiệm sinh học vào tiêu chuẩn cũng làm giới hạn tính chính xác trong một số trường hợp.

Tài liệu tham khảo

• Rome Foundation – Rome IV Criteria
• UpToDate – FGIDs in Adults
• AJG – Rome IV Supplement (2016)
• NCBI – Rome IV vs Rome III Diagnostic Criteria
• Gastroenterology Journal – Rome IV Global Survey
• AGA – IBS Management Resources